Gen Z chọn ngành gì để không lo thất nghiệp? Gợi ý: Công nghệ Phần mềm

Giới thiệu ngành Công nghệ/Kỹ thuật Phần mềm là gì? Học gì?

Ngành Công nghệ Phần mềm (hay Kỹ thuật Phần mềm) là một lĩnh vực trong Công nghệ Thông tin tập trung vào phát triển, thiết kế, triển khai và bảo trì các phần mềm – tức là các chương trình máy tính hay ứng dụng. Đây là ngành áp dụng các nguyên lý kỹ thuật và khoa học máy tính nhằm tạo ra những sản phẩm phần mềm chất lượng cao, hiệu quả và đáng tin cậy cho người dùng cuối​. Nói một cách đơn giản, nếu bạn thích lập trình và tạo ra các ứng dụng hữu ích, thì Công nghệ Phần mềm chính là lĩnh vực dành cho bạn.

Lập trình viên phần mềm có thể làm việc chỉ với một chiếc máy tính – từ văn phòng đến quán cà phê hoặc ở nhà – miễn là có kết nối internet. Phần lớn thời gian học ngành này, bạn sẽ học viết code bằng các ngôn ngữ lập trình (C/C++, Java, Python, v.v.), tìm hiểu cấu trúc dữ liệu và giải thuật, cơ sở dữ liệu, phát triển web và ứng dụng di động, v.v. Đồng thời, sinh viên cũng được học về quy trình phát triển phần mềm chuyên nghiệp, bao gồm các giai đoạn như phân tích yêu cầu, thiết kế, lập trình, kiểm thử và bảo trì phần mềm​. Ngoài ra, các môn nền tảng về khoa học máy tính (như toán rời rạc, mạng máy tính, hệ điều hành) cũng được trang bị để có kiến thức nền vững chắc.

Ứng dụng và vai trò của phần mềm trong đời sống hiện đại

Phần mềm hiện diện ở khắp mọi nơi trong cuộc sống hiện đại và đóng vai trò không thể thiếu. Hãy nghĩ xem: mỗi ngày bạn sử dụng bao nhiêu ứng dụng trên điện thoại và máy tính? Từ ứng dụng nhắn tin, mạng xã hội, đến các công cụ học tập và làm việc, tất cả đều là sản phẩm của công nghệ phần mềm. Dưới đây là một số ứng dụng thực tiễn của phần mềm trong đời sống và công việc:

• Giao tiếp & Giải trí: Ứng dụng chat (Messenger, Zalo), mạng xã hội (Facebook, Instagram), xem video và nghe nhạc trực tuyến (YouTube, Spotify) hay chơi game trên điện thoại đều dựa vào phần mềm. Nhờ phần mềm, việc kết nối với bạn bè hay thưởng thức phim ảnh, âm nhạc trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết.
• Học tập & Giáo dục: Phần mềm hỗ trợ học trực tuyến (VD: Zoom, Google Meet), các nền tảng học tập e-learning, phần mềm trình chiếu, soạn thảo (PowerPoint, Word) giúp việc dạy và học hiệu quả, trực quan hơn.
• Kinh doanh & Tài chính: Doanh nghiệp sử dụng phần mềm quản lý bán hàng, quản lý kho, kế toán (ERP, CRM) để vận hành trơn tru. Thương mại điện tử (Shopee, Tiki) cho phép mua bán online tiện lợi. Ngay cả dịch vụ ngân hàng số (Internet Banking, ví điện tử) cũng là nhờ phần mềm, giúp chúng ta chuyển tiền, thanh toán chỉ với vài cú click.
• Y tế & Giao thông: Bệnh viện có phần mềm quản lý hồ sơ bệnh án, hỗ trợ chẩn đoán hình ảnh. Giao thông có các ứng dụng đặt xe công nghệ (Grab, Be) và hệ thống điều khiển đèn giao thông thông minh. Tất cả nhằm nâng cao hiệu quả và trải nghiệm cho người dùng.

Có thể thấy, phần mềm là “trái tim” của kỷ nguyên số. Nhờ có phần mềm, con người được giải phóng khỏi nhiều công việc thủ công lặp đi lặp lại, mọi hoạt động từ kinh tế đến giáo dục, y tế... đều trở nên nhanh chóng và hiệu quả hơn. Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và chuyển đổi số diễn ra mạnh mẽ, vai trò của ngành phần mềm lại càng quan trọng. Điều này cũng lý giải vì sao ngành Kỹ thuật Phần mềm luôn nằm trong top những ngành “hot” nhất hiện nay.

Các công việc phổ biến trong ngành phần mềm

Khi tốt nghiệp ngành Công nghệ/Kỹ thuật Phần mềm, bạn có thể đảm nhiệm nhiều vị trí công việc khác nhau trong lĩnh vực CNTT. Dưới đây là một số công việc phổ biến và tiêu biểu:

• Lập trình viên (Programmer/Developer): Đây là vị trí khởi đầu phổ biến nhất. Lập trình viên chịu trách nhiệm viết mã nguồn (code) cho các chương trình hoặc ứng dụng theo yêu cầu. Họ có thể chuyên về các mảng khác nhau như lập trình front-end (giao diện người dùng web/app), back-end (xử lý logic, cơ sở dữ liệu phía máy chủ) hoặc mobile (ứng dụng di động). Ví dụ: một lập trình viên có thể viết ứng dụng điện thoại, phát triển tính năng mới cho website, hoặc tạo trò chơi điện tử.
• Kiểm thử phần mềm (Tester/QC): Người làm kiểm thử sẽ kiểm tra chất lượng phần mềm bằng cách thử sử dụng và tìm lỗi (bug). Công việc này đảm bảo sản phẩm phần mềm hoạt động đúng yêu cầu và không có lỗi nghiêm trọng trước khi đến tay người dùng. Tester cần tỉ mỉ, kiên nhẫn và có khả năng suy nghĩ theo hướng “phá” để tìm ra điểm yếu của phần mềm.
• Kỹ sư phần mềm (Software Engineer): Đây là cách gọi chung cho các nhà phát triển phần mềm có tư duy hệ thống. Họ không chỉ code mà còn tham gia thiết kế kiến trúc hệ thống, đưa ra giải pháp kỹ thuật tối ưu và đôi khi dẫn dắt đội ngũ lập trình. Kỹ sư phần mềm nhìn tổng thể bức tranh dự án, đảm bảo các thành phần phần mềm được xây dựng đúng tiêu chuẩn, dễ mở rộng và bảo trì. (Thực tế, nhiều công ty gọi lập trình viên là “software engineer”, nên hai khái niệm này thường được dùng thay thế cho nhau).
• Quản lý dự án phần mềm (PM – Project Manager): Khi đã có kinh nghiệm, bạn có thể trở thành quản lý dự án. PM sẽ lên kế hoạch, phân công công việc và theo dõi tiến độ của dự án phần mềm, đảm bảo dự án hoàn thành đúng thời hạn và đáp ứng yêu cầu khách hàng. Vị trí này đòi hỏi kỹ năng lãnh đạo, giao tiếp tốt, quản lý rủi ro và hiểu biết đủ rộng về công nghệ để ra quyết định hợp lý.
• Kỹ sư DevOps: DevOps là viết tắt của Development & Operations – kỹ sư DevOps đóng vai trò cầu nối giữa đội phát triển phần mềm và đội vận hành hệ thống. Họ phụ trách thiết lập hạ tầng máy chủ, quy trình triển khai (deploy) và công cụ tự động hóa để việc đưa phần mềm từ môi trường phát triển ra môi trường thực tế diễn ra nhanh chóng, ổn định. Nói cách khác, DevOps đảm bảo sản phẩm chạy trơn tru trên server, tối ưu tài nguyên và có khả năng mở rộng khi lượng người dùng tăng.

Bên cạnh các vai trò trên, ngành phần mềm còn nhiều hướng chuyên môn khác mà bạn có thể khám phá: Kỹ sư dữ liệu (Data Engineer), Khoa học dữ liệu (Data Scientist), Chuyên viên An ninh mạng, Chuyên viên UI/UX (thiết kế trải nghiệm người dùng), v.v. Dù ở vị trí nào, nền tảng lập trình vững chắc và tinh thần học hỏi không ngừng vẫn là hành trang quan trọng nhất giúp bạn thăng tiến trong sự nghiệp phần mềm.

Kỹ năng và tố chất cần có để học và làm việc hiệu quả

Ngành phần mềm có đặc thù riêng, đòi hỏi ở người học và người làm một số kỹ năng cũng như tố chất nhất định. Tin vui là những kỹ năng này hoàn toàn có thể rèn luyện được trong quá trình học tập. Dưới đây là những yếu tố quan trọng giúp bạn học tốt và thành công trong lĩnh vực này:

• Tư duy logic và giải quyết vấn đề: Lập trình thực chất là quá trình giải quyết vấn đề bằng cách chia nhỏ và diễn đạt cho máy tính hiểu. Do đó, bạn cần có tư duy phân tích tốt, biết cách suy nghĩ logic, có hệ thống. Khả năng này giúp bạn viết code mạch lạc và tìm ra giải pháp tối ưu khi đối mặt với bài toán khó.
• Kiên trì và tỉ mỉ: Viết phần mềm không phải lúc nào cũng “chạy” ngay từ đầu. Sẽ có những lúc chương trình báo lỗi (bug) hàng giờ liền, đòi hỏi bạn kiên nhẫn dò từng dòng code để tìm nguyên nhân. Tố chất tỉ mỉ, cẩn thận cũng rất cần thiết để hạn chế lỗi và đảm bảo chất lượng sản phẩm.
• Khả năng tự học, chủ động cập nhật: Công nghệ thay đổi chóng mặt, hôm nay ngôn ngữ hay khung phần mềm này phổ biến nhưng vài năm sau có thể đã lỗi thời. Vì vậy, một kỹ sư phần mềm giỏi luôn cần tinh thần tự học hỏi, cập nhật kiến thức mới. Ví dụ: tự học ngôn ngữ lập trình mới, tìm hiểu một framework hay, đọc tài liệu, tham gia các khóa học online... sẽ giúp bạn không bị tụt hậu.
• Kỹ năng làm việc nhóm và giao tiếp: Phát triển phần mềm thường là công việc nhóm – bạn sẽ hiếm khi làm một mình, mà phải phối hợp với nhiều người khác (đồng nghiệp, khách hàng, quản lý dự án, v.v.). Do đó, kỹ năng làm việc nhóm và giao tiếp rõ ràng là rất quan trọng. Biết cách trao đổi ý tưởng, chia sẻ công việc, hỗ trợ lẫn nhau sẽ giúp dự án tiến triển thuận lợi hơn.
• Ngoại ngữ (đặc biệt là Tiếng Anh): Ngành CNTT nói chung đòi hỏi tiếng Anh tốt, vì đa phần tài liệu, giáo trình chuyên ngành đều bằng tiếng Anh. Hơn nữa, nếu bạn làm cho công ty nước ngoài hoặc làm việc với khách hàng quốc tế, tiếng Anh giao tiếp là bắt buộc. Có ngoại ngữ, bạn sẽ mở rộng cơ hội tiếp cận kiến thức mới và thăng tiến xa hơn trong sự nghiệp.

Làm việc nhóm là một phần quan trọng của phát triển phần mềm – các dự án lớn thường được thực hiện bởi một đội ngũ gồm nhiều lập trình viên, tester, quản lý dự án cùng hợp tác chặt chẽ.* Ngoài những kỹ năng kể trên, đam mê và sáng tạo cũng là động lực giúp bạn tiến bộ. Nếu bạn thực sự yêu thích công nghệ, việc ngồi hàng giờ liền bên máy tính để viết code hay tìm lỗi sẽ trở thành niềm vui thay vì áp lực. Hãy yên tâm rằng hành trang kỹ năng và phẩm chất tốt sẽ giúp bạn vững vàng vượt qua khó khăn và tỏa sáng trong lĩnh vực này.

Lộ trình học tập từ đại học đến đi làm

Để trở thành một kỹ sư phần mềm, con đường phổ biến nhất là bắt đầu bằng việc theo học đại học chuyên ngành Công nghệ Thông tin/Kỹ thuật Phần mềm. Chúng ta hãy điểm qua lộ trình từ khi học đại học cho đến lúc đi làm của ngành này:

• Giai đoạn đại học (4-5 năm): Trong những năm đầu đại học, sinh viên sẽ được học các kiến thức cơ bản về CNTT và lập trình nhập môn. Lên năm thứ 2, 3, chương trình học đi sâu vào các môn chuyên ngành phần mềm như cấu trúc dữ liệu & giải thuật, cơ sở dữ liệu, phân tích và thiết kế hệ thống, lập trình hướng đối tượng, công nghệ phát triển web, mobile, kiểm thử phần mềm, quản lý dự án phần mềm, v.v. Các kiến thức này giúp bạn hiểu rõ quy trình phát triển phần mềm và có khả năng tham gia vào từng công đoạn của một dự án. Đến năm cuối, sinh viên thường làm đồ án tốt nghiệp – đây là cơ hội tốt để xây dựng một sản phẩm phần mềm hoàn chỉnh, áp dụng mọi kiến thức đã học. Nhiều trường cũng yêu cầu sinh viên thực tập tại doanh nghiệp ở năm cuối để tích lũy kinh nghiệm thực tế.
• Tự học và thực hành ngoài giờ: Bên cạnh chương trình chính khóa, để thực sự giỏi trong ngành này, bạn nên chủ động tự học và thực hành thêm. Ví dụ: tự làm các dự án nhỏ như một trang web cá nhân, một ứng dụng di động đơn giản, hoặc tham gia các cuộc thi lập trình sinh viên (OLP, ICPC...). Việc này giúp bạn rèn kỹ năng coding, cách làm việc độc lập cũng như xây dựng portfolio (danh mục sản phẩm) cho bản thân. Ngoài ra, có thể học thêm qua các khóa online, đọc sách chuyên ngành, tham gia các cộng đồng lập trình trên mạng để trao đổi kinh nghiệm. Hãy tận dụng thời gian sinh viên để thử nghiệm thật nhiều – càng va chạm, bạn sẽ càng vững vàng khi ra trường.
• Chuyển tiếp sang môi trường làm việc: Sau khi tốt nghiệp, bạn sẽ bắt đầu ở vị trí fresher/junior (nhân viên mới) tại các công ty phần mềm. Thời gian đầu đi làm thực tế sẽ có nhiều bỡ ngỡ, nhưng nếu bạn đã chuẩn bị tốt từ khi còn học (kiến thức nền, kỹ năng mềm, ngoại ngữ, kinh nghiệm thực tập) thì bạn sẽ nhanh chóng bắt nhịp. Trong công việc, hãy tiếp tục học hỏi từ đồng nghiệp, mạnh dạn đặt câu hỏi và nhận phản hồi để tiến bộ. Công nghệ không ngừng đổi mới, nên việc học suốt đời là yêu cầu tự nhiên trong ngành này – ngay cả khi đi làm, bạn vẫn sẽ tiếp tục tự cập nhật kiến thức về ngôn ngữ lập trình mới, công nghệ mới để theo kịp xu hướng.

Một lưu ý là ngành phần mềm không giới hạn con đường duy nhất. Ngoài làm kỹ sư phát triển tại doanh nghiệp, bạn cũng có thể chọn hướng nghiên cứu học thuật (học lên thạc sĩ, tiến sĩ và làm giảng viên, nghiên cứu viên) nếu yêu thích giảng dạy hoặc nghiên cứu chuyên sâu. Dù chọn lối đi nào, chìa khóa vẫn là sự chăm chỉ rèn luyện kỹ năng và đam mê với nghề nghiệp. Nếu ngay từ cấp 3 bạn đã quan tâm đến lập trình, hãy thử tự học một ngôn ngữ lập trình cơ bản hoặc tham gia các lớp coding cho học sinh – điều này vừa giúp bạn xác định rõ hơn đam mê, vừa tạo nền tảng tốt trước khi vào đại học.

Cơ hội việc làm và mức lương trong ngành phần mềm

Với sự bùng nổ của công nghệ số, cơ hội việc làm trong ngành phần mềm được đánh giá là rất rộng mở và ổn định. Hiện nay, hàng loạt công ty công nghệ từ lớn đến nhỏ, từ doanh nghiệp trong nước đến tập đoàn quốc tế đều đang khát nhân lực phần mềm. Trên thực tế, nguồn nhân lực được đào tạo ra chưa đáp ứng kịp nhu cầu của thị trường. Ví dụ, theo Hiệp hội Phần mềm Việt Nam (VINASA), ước tính đến năm 2024 Việt Nam thiếu khoảng 400.000 nhân lực trong lĩnh vực công nghệ thông tin​. Điều này có nghĩa là nếu bạn học tốt, kỹ năng vững, bạn gần như không lo thất nghiệp – thậm chí còn có nhiều cơ hội lựa chọn công việc phù hợp với mình.

Sau khi tốt nghiệp, bạn có thể ứng tuyển vào rất nhiều nơi: các công ty phần mềm, công ty công nghệ (FPT, Viettel, VNG, VNPT, v.v.), các startup về công nghệ, hoặc bộ phận CNTT của những doanh nghiệp trong lĩnh vực khác (ngân hàng, bảo hiểm, bán lẻ,...). Một số bạn giỏi ngoại ngữ còn chọn làm cho các công ty nước ngoài hoặc làm việc từ xa cho các dự án quốc tế. Nhu cầu tuyển dụng trải dài ở mọi vị trí từ lập trình viên, kiểm thử viên, cho đến quản lý dự án, kỹ sư giải pháp… Có thể nói đây là ngành có “nhu cầu việc làm cao, mức lương hấp dẫn” cùng rất nhiều cơ hội làm việc tại các công ty công nghệ lớn.

Về mức lương, lĩnh vực phần mềm được đánh giá là có mức lương khởi điểm cao so với mặt bằng chung các ngành khác. Tất nhiên lương sẽ khác nhau tùy thuộc vị trí công việc, năng lực và kinh nghiệm của bạn, nhưng nhìn chung lộ trình thu nhập của một kỹ sư phần mềm có thể tham khảo như sau: khi mới ra trường (vị trí fresher), mức lương trung bình khoảng 10 – 20 triệu đồng/tháng. Sau 1-2 năm kinh nghiệm trở lên (junior), mức lương có thể tăng lên khoảng 15 – 25 triệu đồng/tháng hoặc hơn​. Với những người có 3-5 năm kinh nghiệm (senior), mức lương thường từ 20 – 30 triệu đồng/tháng trở lên​. Thậm chí, các vị trí chuyên gia hoặc quản lý có thể đạt mức lương trên 2,000 USD (tương đương 45-50 triệu) mỗi tháng. Đặc biệt, trong các lĩnh vực “nóng” như Trí tuệ Nhân tạo (AI) hay Blockchain, kỹ sư phần mềm có thể nhận mức lương 40 – 60 triệu đồng/tháng nếu có năng lực giỏi và làm cho các công ty lớn​.

Ngoài lương cứng, làm trong ngành này bạn còn có cơ hội nhận các phúc lợi hấp dẫn khác: thưởng dự án, cổ phần công ty (nếu làm startup hoặc công ty lớn), làm việc linh hoạt, môi trường trẻ trung sáng tạo, v.v. Nhiều công ty công nghệ có văn hóa rất cởi mở, khuyến khích nhân viên học hỏi và phát triển bản thân. Đây cũng là ngành mà bạn có thể thăng tiến nhanh: chỉ sau vài năm nếu thể hiện tốt, bạn có thể trở thành nhóm trưởng, quản lý dự án hoặc chuyên gia kỹ thuật với thu nhập cao.

Cuối cùng, điều đáng nói là đam mê và năng lực của bạn mới là yếu tố quyết định sự thành công và mức lương của bạn. Ngành phần mềm không phải “viễn cảnh màu hồng” sẵn có – thành công không đến dễ dàng nếu bạn không chịu khó học hỏi và luôn cập nhật bản thân​. Tuy nhiên, nếu bạn yêu thích lập trình, dám dấn thân vào thử thách công nghệ mới và không ngừng rèn luyện kỹ năng, thì rõ ràng đây là một hướng đi đầy hứa hẹn dành cho bạn. Với sự bùng nổ của thời đại số, Công nghệ Phần mềm sẽ tiếp tục là mảnh đất màu mỡ để bạn khẳng định bản thân và xây dựng một sự nghiệp vững chắc trong tương lai.

Bài viết do Edportal nghiên cứu và soạn thảo.